Dù có năng lực vận chuyến lớn, song ngành đường sắt thiếu hạ tầng kho bãi, thiết bị xếp dỡ hàng container lên tàu để vận chuyển qua biên giới.
Tại cuộc họp Bộ Giao thông Vận tải ngày 29/12, ông Đặng Sỹ Mạnh, Tổng giám đốc Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) cho biết, các ga trên tuyến Bắc - Nam đều có hạ tầng kho, bãi, đường bộ vào ga xuống cấp. Ngoài ra, năng lực vận chuyển cũng hạn chế, không có thiết bị bốc xếp container nên gây nhiều khó khăn trong việc thu hút xe chở hàng container vận chuyển từ Nam ra, cũng như xuất qua Trung Quốc bằng đường sắt.
Ông Mạnh cho biết, hàng hóa đi bằng đường sắt qua các cửa khẩu chủ yếu là quặng, lưu huỳnh, DAP, hóa chất, hàng điện tử, dệt may, linh phụ kiện, hàng tiêu dùng... Tất cả loại này đều là hàng xuất nhập khẩu chính ngạch, hàng xuất khẩu bằng hình thức tiểu ngạch không vận chuyển được bằng đường sắt.
Dù vậy, năm 2021 vận tải hàng hóa liên vận quốc tế của đường sắt tăng 34% khối lượng so với cùng kỳ. Trong đó, hàng hóa qua ga Đồng Đăng (Lạng Sơn) tăng 82%. Đặc biệt, trong quý IV, hàng hóa xuất nhập khẩu qua đường sắt tăng mạnh so với cùng kỳ, ga Đồng Đăng tăng 117% lượt toa xe qua lại.
Các đoàn tàu đi thẳng từ Việt Nam sang châu Âu đưa sản lượng vận chuyển container liên vận quốc tế tăng hơn 100% so với cùng kỳ năm ngoái, thúc đẩy ngành mở thêm các đoàn tàu chuyên tuyến container đến các thành phố của Trung Quốc.
Tuy nhiên, lượng hàng hóa tăng trưởng mạnh liên tục qua các năm nên đến thời điểm này đã có hiện tượng ùn tắc tại cửa khẩu các ga và các ga sâu trong nội địa của cả hai nước. Hiện có hơn 600 toa xe Trung Quốc đang chờ để sang Việt Nam. Các ga khu vực xung quanh Hà Nội đều đã quá tải do năng lực bãi hàng hiện không đáp ứng được nhu cầu.
Để tháo gỡ các khó khăn này, Tổng công ty Đường sắt VN đề xuất các giải pháp như khẩn trương chuẩn bị hạ tầng, tăng năng lực xếp dỡ bãi hàng tại các ga như: Kép, Đông Anh, Yên Viên để nâng năng lực sức chứa hàng hóa, container nhằm giải tỏa ách tắc cho các ga Đồng Đăng, Lào Cai.
VNR cũng kiến nghị Bộ Giao thông Vận tải báo cáo Chính phủ để làm việc với phía Trung Quốc, cho phép hoạt động kiểm dịch tại ga Bằng Tường, để tiếp nhận hàng nông sản, hoa quả từ Việt Nam sang bằng đường sắt. Cùng với đó, kiến nghị Tổng cục Hải quan bố trí nhân viên, thời gian làm thêm để giải quyết thủ tục cho hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường sắt.
Theo Bộ trưởng Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thể, hiện các cửa khẩu đường bộ đang ách tắc, trong khi hàng hóa qua các ga đường sắt biên giới vẫn thông suốt cho thấy thuận lợi của vận tải đường sắt. Không chỉ hàng qua lại biên giới, hàng đi châu Âu bằng đường sắt thời gian cũng ngắn hơn đường biển, chi phí thấp hơn 50%. Do đó, cần tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy vận tải hàng hóa từ phía Nam, cũng như hàng xuất đi châu Âu bằng đường sắt.
Bộ trưởng yêu cầu VNR rà soát, xác định một số ga hiện hữu còn quỹ đất hoặc có thể mở rộng, nâng cấp kho bãi thành điểm tập kết hàng hóa bằng đường bộ, từ đó vận chuyển bằng tàu và đề xuất cơ chế đầu tư.
Cùng với đó, VNR nghiên cứu mở ga mới trên các tuyến gần các khu công nghiệp, thuận lợi về đường bộ kết nối, không vướng về giải phóng mặt bằng để làm ga tập kết, trung chuyển hàng hóa; đề xuất cơ chế đầu tư, có thể Tổng công ty tự đầu tư 100%, hoặc liên doanh kêu gọi vốn.
Đối với vận tải đường sắt đi châu Âu, Bộ trưởng yêu cầu Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đề xuất các ga nào có thể mở mới ga liên vận quốc tế và cần đầu tư những gì để chuyển hàng container, hàng từ phía Nam ra bằng tàu khổ 1.000mm sang tàu khổ 1.435mm.
Bộ trưởng cũng lưu ý các đơn vị nghiên cứu thúc đẩy kết nối hạ tầng đường sắt kết nối với Lào, Trung Quốc, nhất là đường sắt kết nối Lào với tuyến đường sắt Bắc - Nam hiện có để đẩy mạnh khai thác hàng quá cảnh từ nước này sang.
Tình trạng ùn tắc hàng hóa tại các cửa khẩu Lạng Sơn đã diễn ra một tháng nay. Chính phủ đã yêu cầu các bộ ngành và các địa phương có cửa khẩu biên giới làm việc, hội đàm với phía Trung Quốc để tạo thuận lợi cho thông quan hàng, nhất là hàng nhập khẩu phục vụ sản xuất trong nước và các xe hàng, container hiện bị ùn ứ.
